Menu lewe
Sołectwa
Brożówka
Kategoria: Sołectwa
Brożówka
W 1562 r. książe Albrecht nadał swojemu sekretarzowi Baltazarowi Gansowi 60 łanów (ok. 1.008 ha) lasu na prawie lennym. Obszar był położony między: jeziorem Gołdopiwo, Brożówka, Kruklankami, jeziorem i wsią Żywy (Sehe Dargist, Gros Sieben), Boćwinką i Żywkami. Baltazar Gans otrzymał zgodę na założenie karczmy. Został zobowiązany do jednej służby wojskowej po 15 latach wolnizny. W 1564 r. Nadano mu jeszcze jezioro Brożówka oraz jeden łan i 23 morgi położone między Kruklankami, a Gołdopiwem. Dobra szlacheckie od nazwiska założyciela zwano Gansenstein. W połowie XVII w. istniały tutaj dwie osobne wsie z folwarkami: Brożówka (Brosiowken) licząca 31 łanów i 23 morgi (tutaj też znajdował się dwór Gansenstein) oraz Regułówka (Regulowken, Regulowka) na obszarze 30 łanów[1]. Czyli, jak widać doszło wówczas do wydzielenia się dwóch niezależnych miejscowości[2].
Podczas epidemii dżumy we wrześniu 1710 r. zmarli ostatni przedstawiciele rodu Gansenów, których pochowano w kościele w Kruklankach. W 1875 r przy rozbiórce w kościele ceglanej podłogi odkryto grobowiec, w którym spoczywała Anna Maria Gansen wraz z synem Gotfrydem Wilhelmem Gansenem. Po otwarciu grobowca ciała zmarłych były doskonale zakonserwowane, jednak w ciągu krótkiej chwili podobno rozpadły się w proch[3]. Po ich śmierci majątek otrzymali w dzierżawę Załuscy, którzy pochodzili z polskiej szlachty ariańskiej[4].
W 2. Połowie XVIII w. majątek był własnością rodziny von Schlichting. Obok oficjalnej niemieckiej nazwy Gansenstein występowała także mazurska – Brzosowken. Dobra należały do domeny królewskiej w Popiołach (Amt Popiollen) i parafii w Kruklankach[5]. Szkoła powstała po roku 1737. W 1853 r. uczęszczało do niej 35 uczniów[6]. Na przełomie XVIII/XIX w. w Bróżówce użytkowano 24 łany (403,2 ha) ziemi. Istniała cegielnia, która zlokalizowana była na południowy wschód od majątku, przy drodze do Chmielewa[7].
W połowie XIX w. dobra szlacheckie w Brożówce znakomicie prosperowały. Oprócz wspomnianej cegielni funkcjonowała tutaj gorzelnia i browar. Wybudowano także młyn wodny, którego relikty, jak groble i stawy są doskonale czytelne w pobliżu południowego brzegu jeziora Brożówka[8]. W tym czasie właścicielem folwarku była rodzina Schulz. Brożówka liczyła wówczas 2077 mórg (ok. 529,63 ha) i żyło w niej 209 mieszkańców. Należała do urzędu pocztowego w Kruklankach[9]. Pod koniec XIX wieku majątek należał do rodziny Wernerów. Brożówka była określana wtedy, jako wieś dworska. W jej skład wchodził folwark Chmielewo, a także młyn i cegielnia. Według danych z 1905 obszar Brożówki wynosił 753 ha. Majątek liczył 19 domów i 47 budynków gospodarczych. Zamieszkiwany był przez 231 osób, wśród których było 4 Polaków. Pozostali mieszkańcy byli Niemcami[10].
W dniu 15 września 1908 r. została otwarta linia kolejowa Kruklanki – Olecko, która przebiegała przez administracyjny obszar Brożówki. Istniał tutaj także dworzec kolejowy Gansenstein. Linia przestała funkcjonować w 1945 r.[11] Podczas prac budowlanych przy budowie dworca, a także nowej drogi do Boćwinki natrafiono na liczne popielnice z prochami zmarłych pochodzące z okresu wpływów rzymskich[12].
W Brożówce znajduje się dworek, który jest siedzibą byłych właścicieli majątku. Pochodzi on z 2. Połowy XIX w. i został wzniesiony w stylu neoklasycystycznym. Jest to budynek parterowy, założony na rzucie litery L Ciekawym rozwiązanie architektonicznym są drzwi frontowe. W latach międzywojennych Brożówka była własnością Waltera Ushe. W czasie II wojny światowej była to kwatera Heinricha Himmlera. Podobno był tutaj przetrzymywany Komendant Główny Armii Krajowej Stefan Grot-Rowecki[13].
Po II wojnie światowej na miejscu folwarku powstało Państwowe Gospodarstwo Rolne. Brożówka należała do sołectwa w Jeziorowskich i gromady Kruklanki. W 1958 r. uruchomiono tutaj czteroklasową szkołę[14]. Na początku lat 90. XX w., po upadku PGR-u, dworek nabył prywatny inwestor. W Brożówce są dwa obiekty, które w 1991 r. zostały wpisane do rejestru zabytków: park dworski i cmentarz ewangelicki.
Chmielewo
Obecnie osada, dawniej niewielki folwark historycznie związany z Brożówką. Chmielewo powstało pod koniec XVIII w. Obok niemieckiej nazwy Hopfenthal funkcjonowała także polska Chmielowken. Folwark liczył 7 łanów (ok. 117,6 ha)[15]. W 1853 r. mieszkało tutaj 10 osób[16]. W latach 1908-1945 przez Chmielewo przebiegała linia kolejowa Kruklanki – Olecko. W jego sąsiedztwie zbudowano dworzec kolejowy Gansenstein[17].
Etymologia
Pierwszą nazwę Gansenstein miejscowość zawdzięcza jej założycielowi Baltazarowi Gansowi. Niemiecki wyraz stein oznacza „kamień”, jednakże w średniowieczu i wczesnej nowożytności określał on także warowną siedzibę (zazwyczaj z kamienia) lub dwór obronny. W tej sytuacji zapewne była to nazwa dworu, która przeniosła się na cały obszar włości. Polska nazwa Brzosowken, czy też późniejsze zapisy, jak Brzozówko czy Brozówka nawiązują do lasu brzozowego, który prawdopodobnie dominował w przeszłości w tej okolicy[18]. W 1946 r. zaproponowano wstępnie, aby zmienić nazwę z Gansenstein na Brzozówka[19]. Jednakże Komisja ds. Ustalenia Nazw Miejscowości przyjęła za Wojciechem Kętrzyńskim zapis Brożówka[20]. Nie jest wykluczone, że było to spowodowane istnieniem w powiecie węgorzewskim wsi Brzozówko i Brzozowo.
Chmielewo – pisane dawniej także, jako Chmielowken nawiązuje do chmielu. Niemiecka nazwa miejscowości Hopfenthal to dosłownie „Chmielowa dolina”. Prawdopodobnie ma to związek z uprawą chmielu, który w przeszłości porastał okoliczne pola.
Na koniec chciałbym odnieść się do pierwotnej nazwy jeziora Brożówka. W 1562 r. jest ono wzmiankowane, jako Bufki[21]. Nazwa ta w języku niemieckim oznaczała „bawoła”, „bawole jezioro”. Później zazwyczaj ten zbiornik wodny zwano Gansenstein – od nazwiska właścicieli majątku i jeziora[22].
Sołtys: Iwona Czekan
W 1562 r. książe Albrecht nadał swojemu sekretarzowi Baltazarowi Gansowi 60 łanów (ok. 1.008 ha) lasu na prawie lennym. Obszar był położony między: jeziorem Gołdopiwo, Brożówka, Kruklankami, jeziorem i wsią Żywy (Sehe Dargist, Gros Sieben), Boćwinką i Żywkami. Baltazar Gans otrzymał zgodę na założenie karczmy. Został zobowiązany do jednej służby wojskowej po 15 latach wolnizny. W 1564 r. Nadano mu jeszcze jezioro Brożówka oraz jeden łan i 23 morgi położone między Kruklankami, a Gołdopiwem. Dobra szlacheckie od nazwiska założyciela zwano Gansenstein. W połowie XVII w. istniały tutaj dwie osobne wsie z folwarkami: Brożówka (Brosiowken) licząca 31 łanów i 23 morgi (tutaj też znajdował się dwór Gansenstein) oraz Regułówka (Regulowken, Regulowka) na obszarze 30 łanów[1]. Czyli, jak widać doszło wówczas do wydzielenia się dwóch niezależnych miejscowości[2].
Podczas epidemii dżumy we wrześniu 1710 r. zmarli ostatni przedstawiciele rodu Gansenów, których pochowano w kościele w Kruklankach. W 1875 r przy rozbiórce w kościele ceglanej podłogi odkryto grobowiec, w którym spoczywała Anna Maria Gansen wraz z synem Gotfrydem Wilhelmem Gansenem. Po otwarciu grobowca ciała zmarłych były doskonale zakonserwowane, jednak w ciągu krótkiej chwili podobno rozpadły się w proch[3]. Po ich śmierci majątek otrzymali w dzierżawę Załuscy, którzy pochodzili z polskiej szlachty ariańskiej[4].
W 2. Połowie XVIII w. majątek był własnością rodziny von Schlichting. Obok oficjalnej niemieckiej nazwy Gansenstein występowała także mazurska – Brzosowken. Dobra należały do domeny królewskiej w Popiołach (Amt Popiollen) i parafii w Kruklankach[5]. Szkoła powstała po roku 1737. W 1853 r. uczęszczało do niej 35 uczniów[6]. Na przełomie XVIII/XIX w. w Bróżówce użytkowano 24 łany (403,2 ha) ziemi. Istniała cegielnia, która zlokalizowana była na południowy wschód od majątku, przy drodze do Chmielewa[7].
W połowie XIX w. dobra szlacheckie w Brożówce znakomicie prosperowały. Oprócz wspomnianej cegielni funkcjonowała tutaj gorzelnia i browar. Wybudowano także młyn wodny, którego relikty, jak groble i stawy są doskonale czytelne w pobliżu południowego brzegu jeziora Brożówka[8]. W tym czasie właścicielem folwarku była rodzina Schulz. Brożówka liczyła wówczas 2077 mórg (ok. 529,63 ha) i żyło w niej 209 mieszkańców. Należała do urzędu pocztowego w Kruklankach[9]. Pod koniec XIX wieku majątek należał do rodziny Wernerów. Brożówka była określana wtedy, jako wieś dworska. W jej skład wchodził folwark Chmielewo, a także młyn i cegielnia. Według danych z 1905 obszar Brożówki wynosił 753 ha. Majątek liczył 19 domów i 47 budynków gospodarczych. Zamieszkiwany był przez 231 osób, wśród których było 4 Polaków. Pozostali mieszkańcy byli Niemcami[10].
W dniu 15 września 1908 r. została otwarta linia kolejowa Kruklanki – Olecko, która przebiegała przez administracyjny obszar Brożówki. Istniał tutaj także dworzec kolejowy Gansenstein. Linia przestała funkcjonować w 1945 r.[11] Podczas prac budowlanych przy budowie dworca, a także nowej drogi do Boćwinki natrafiono na liczne popielnice z prochami zmarłych pochodzące z okresu wpływów rzymskich[12].
W Brożówce znajduje się dworek, który jest siedzibą byłych właścicieli majątku. Pochodzi on z 2. Połowy XIX w. i został wzniesiony w stylu neoklasycystycznym. Jest to budynek parterowy, założony na rzucie litery L Ciekawym rozwiązanie architektonicznym są drzwi frontowe. W latach międzywojennych Brożówka była własnością Waltera Ushe. W czasie II wojny światowej była to kwatera Heinricha Himmlera. Podobno był tutaj przetrzymywany Komendant Główny Armii Krajowej Stefan Grot-Rowecki[13].
Po II wojnie światowej na miejscu folwarku powstało Państwowe Gospodarstwo Rolne. Brożówka należała do sołectwa w Jeziorowskich i gromady Kruklanki. W 1958 r. uruchomiono tutaj czteroklasową szkołę[14]. Na początku lat 90. XX w., po upadku PGR-u, dworek nabył prywatny inwestor. W Brożówce są dwa obiekty, które w 1991 r. zostały wpisane do rejestru zabytków: park dworski i cmentarz ewangelicki.
Chmielewo
Obecnie osada, dawniej niewielki folwark historycznie związany z Brożówką. Chmielewo powstało pod koniec XVIII w. Obok niemieckiej nazwy Hopfenthal funkcjonowała także polska Chmielowken. Folwark liczył 7 łanów (ok. 117,6 ha)[15]. W 1853 r. mieszkało tutaj 10 osób[16]. W latach 1908-1945 przez Chmielewo przebiegała linia kolejowa Kruklanki – Olecko. W jego sąsiedztwie zbudowano dworzec kolejowy Gansenstein[17].
Etymologia
Pierwszą nazwę Gansenstein miejscowość zawdzięcza jej założycielowi Baltazarowi Gansowi. Niemiecki wyraz stein oznacza „kamień”, jednakże w średniowieczu i wczesnej nowożytności określał on także warowną siedzibę (zazwyczaj z kamienia) lub dwór obronny. W tej sytuacji zapewne była to nazwa dworu, która przeniosła się na cały obszar włości. Polska nazwa Brzosowken, czy też późniejsze zapisy, jak Brzozówko czy Brozówka nawiązują do lasu brzozowego, który prawdopodobnie dominował w przeszłości w tej okolicy[18]. W 1946 r. zaproponowano wstępnie, aby zmienić nazwę z Gansenstein na Brzozówka[19]. Jednakże Komisja ds. Ustalenia Nazw Miejscowości przyjęła za Wojciechem Kętrzyńskim zapis Brożówka[20]. Nie jest wykluczone, że było to spowodowane istnieniem w powiecie węgorzewskim wsi Brzozówko i Brzozowo.
Chmielewo – pisane dawniej także, jako Chmielowken nawiązuje do chmielu. Niemiecka nazwa miejscowości Hopfenthal to dosłownie „Chmielowa dolina”. Prawdopodobnie ma to związek z uprawą chmielu, który w przeszłości porastał okoliczne pola.
Na koniec chciałbym odnieść się do pierwotnej nazwy jeziora Brożówka. W 1562 r. jest ono wzmiankowane, jako Bufki[21]. Nazwa ta w języku niemieckim oznaczała „bawoła”, „bawole jezioro”. Później zazwyczaj ten zbiornik wodny zwano Gansenstein – od nazwiska właścicieli majątku i jeziora[22].
[1] W. Kętrzyński, O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich, Lwów 1882, s. 535; G. Białuński, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002, s. 195.
[2] J. Naronowicz-Naronski, Districtus Angerburg, ok. [1660-1676], GStA, XX, HA, sygn. 61/ F 10310.
[3] Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, red. A. Wakar, B. Wilamowski, Olsztyn 1968, s. 128.
[4] W. Kętrzyński, O ludności polskiej w Prusiech, op. cit., s. 545.
[5] J. F. Goldbeck, Vollständige Topographie des Königreichs Preußen. Litthauischen Cammer- Departement, Erster Teil, Königsberg-Leipzig 1785 (Nachdruck Hamburg 1990), s. 38.
[6] Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, op. cit., s. 115.
[7] F. L. Schroetter, Tableau zur Zusammensetzung Karte von Preussen, Section 49, 1796, skala 1:50 000, SBB, sygn. N 1020.
[8] Grabowen, nr 69, Maaßtab 1:100.000, 1870.
[9] Statistisch-topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreußen, Königsberg 1857, s. 324.
[10] Słownik geograficzny Państwa Polskiego i ziem historycznie z Polską związanych; Pomorze Polskie. Pomorze Zachodnie. Prusy Wschodnie, t. 1 z. 7, pod red. S. Arnold, Warszawa 1936-1939, s. 800-801
[11] R. Klimek, W. Rużewicz, A. Sulej, Gmina Kruklanki. Historia i przyroda, Olsztyn 2009, s. 55-56.
[12] SMB MVF, Gansenstein (Kreis Angerburg) PM-A nr 345/1.
[13] M. Jackiewicz-Garniec, M. Garniec, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Wydanie 3, Olsztyn 2001, s. 264.
[14] Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, op. cit., s. 248, 288.
[15] F. L. Schroetter, op. cit.
[16] Statistisch-topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreußen, Königsberg 1857, s. 324.
[17] Meßtischblatt Nr 1997, Kruglanken, 1:25 000, 1927.
[18] Słownik geograficzny królestwa polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 1, Warszawa 1880, s. 427.
[19] W. Chojnacki, Słownik polskich nazw miejscowości w b. Prusach Wschodnich i na obszarze b. Wolnego Miasta Gdańska według stanu z 1941 r., Poznań 1946, s. 27.
[20] W. Kętrzyński, Nazwy miejscowe polskie Prus Zachodnich, Wschodnich i Pomorza wraz z przezwiskami niemieckimi, Lwów 1878, s. 169-170; Skorowidz nazw miejscowości województwa olsztyńskiego w brzmieniu nadanym przez Komisję Ustalania Nazw Miejscowości, oprac. Z. Grabowski, A. Jarmoc, Warszawa 1951, s. 208.
[21] G. Białuński, op. cit, s. 195.
[22] J. F. Goldbeck, op. cit., s. 38.
Sołtys: Iwona Czekan
Liczba odwiedzin: 87510
